Achtergrond
Op 9 november 2018 werd de Guatemalteekse activist Bernardo Caal Xol veroordeeld tot een gevangenisstraf van 7 jaar en 4 maanden. Dit vonnis werd al snel het onderwerp van wereldwijde kritiek wegens het gebrek aan bewijs tegen hem. De zaak tegen Bernardo Caal Xol wordt veelal aangehaald als een duidelijk voorbeeld van de criminalisering van de activiteiten van milieuactivisten en mensenrechtenactivisten in Guatemala. Deze criminalisering houdt in dat activisten tot zwijgen worden gebracht door middel van gevangenisstraf en andere maatregelen bedoeld om hun vrijheid en invloed te beperken. Dit was ook het geval voor Bernardo Caal Xol, wie niet schroomde om zich uit te spreken over de problemen waar de gemeenschappen die rondom de Cahabón rivier wonen aan onderworpen worden. Omdat hij zowel Spaans als Q’eqchi’ spreekt, werd hij aangewezen als de facto vertegenwoordiger van de Q’eqchi’ gemeenschappen in het gebied. In deze hoedanigheid zette Bernardo Caal Xol zich in om gerechtigheid te krijgen voor de schade die de activiteiten van waterkrachtcentrales hebben veroorzaakt.
Waterkrachtcentrales in de regio maken gebruik van de Cahabón rivier om middels stuwdammen en het omleiden van de rivier waterenergie op te wekken, met grote gevolgen voor de gemeenschappen die rondom de rivier wonen en ervan afhankelijk zijn voor o.a. visserij, landbouw en toegang tot water. Ook zijn er delen van het omliggende bos gekapt voor de aanleg van de centrales. De effecten van de activiteiten van deze waterkrachtcentrales beperken zich niet alleen tot schade aan het levensonderhoud van de gemeenschappen, maar heeft ook een religieuze dimensie – de Cahabón rivier is namelijk heilig voor het Maya Q’eqchi’ volk. Bovendien krijgen de gemeenschappen niets terug in ruil voor de aanwezigheid van de waterkrachtcentrales, want de energie die wordt opgewekt is namelijk niet voor hen bedoeld.
Bernardo Caal Xol en zijn gemeenschap spreken zich al jarenlang uit om deze onrechtvaardigheden aan het licht te brengen. Het resultaat hiervan was voor Bernardo een gevangenisstraf, en al is hij vervroegd vrijgekomen wegens goed gedrag, is de criminalisering waar hij en andere activisten aan onderworpen worden nog altijd voelbaar. Toch laat Bernardo Caal Xol zich niet kennen. Hij zet zijn doel voort, en probeert nog altijd aandacht te wekken voor de schade die de waterkrachtcentrales rondom de Cahabón rivier aanrichten en de ongelijkheden waar activisten aan onderworpen worden als zij zich hierover uitspreken. Om die reden is hij momenteel door Europa aan het reizen, om in verschillende landen en bij verschillende organisaties zijn verhaal te doen. Vorige week maandag, 18 maart 2024, had PBI Nederland de eer om hem hierbij te ondersteunen.
Advocacy tour
In maart was Bernardo Caal Xol enkele dagen in Nederland en in samenwerking met Amnesty International Nederland nam PBI de organisatie van een eendaagse advocacy tour op zich. De advocacy tour begon met een afspraak bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Bernardo Caal Xol sprak over de problematische situatie omtrent extractiebedrijven en de continue criminalisering en vervolging van mensenrechtenverdedigers. Hij deelde verschillende voorbeelden van casussen van onterechte criminalisering en vertelde dat er meer dan duizend casussen zijn. Ook deelde hij zijn perspectief op de rol en uitdagingen voor de nieuwe president Bernardo Arévalo. Bernardo Caal Xol benadrukte daarnaast dat echte inclusie en echt begrip vereist dat inheemse gemeenschappen bezocht worden en dat er met hen gepraat wordt, zodat men met eigen ogen kan zien wat de schade veroorzaakt door extractiebedrijven is. Ook gecriminaliseerde mensenrechtenverdedigers moeten volgens Bernardo Caal Xol bezocht worden in de gevangenis.
Na een waardevolle bijeenkomst bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken volgde een afspraak met NIMD. NIMD zet zich in voor een rechtvaardigere en inclusievere politiek wereldwijd. De focus lag tijdens deze afspraak vooral op de politieke situatie in Guatemala en de problematiek van corruptie en onterechte criminalisering. Er werd gesproken over hoe NIMD steun kan bieden.
Tot slot volgde een afspraak met HIVOS. HIVOS zet zich onder andere in voor klimaatrechtvaardigheid voor zowel mens als natuur. De focus lag tijdens deze afspraak dan ook op de negatieve gevolgen van extractiebedrijven. Bernardo vertelde dat de Guatemalteekse overheid vergunningen geeft aan extractiebedrijven (mijnbouw, waterkrachtcentrales, Afrikaanse palm, suikerriet). Daarnaast vertelde hij dat in Europa de energie die wordt gewonnen geframed wordt als ‘groene’ en ‘schone’ energie, terwijl in Guatemala mensenrechten worden geschonden en de natuur wordt vernietigd voor deze energie. Bernardo Caal Xol gaf aan dat er een gedegen onderzoek moet worden uitgevoerd om erachter te komen wat de gevolgen zijn van de bedrijven op mens en natuur. Verder hoopt Bernardo Caal Xol in contact te kunnen komen met andere landen die met dezelfde problemen van extractivisme worstelen, zodat kennis kan worden uitgewisseld.
Binnenkort verlaat Bernardo Caal Xol Europa om zijn werk als mensenrechtenverdediger voort te zetten in Guatemala.
PBI ondersteunen en zo een bijdrage leveren aan de bescherming van mensenrechten?
Wouter Hogt, Bernardo Caal Xol, Hanne Küpers en Danique Luttikhuisen
Bernardo Caal Xol en Daniela Montero
Karen Hammink, Hugo Schiffers, Danique Luttikhuisen, Crisbel Talavera en Bernardo Caal Xol
Deze activiteiten van PBI zijn onderdeel van ons project Voices for Change. Dit wordt mede mogelijk gemaakt door de bijdrage van Vfonds, Haëlla en Lush.