De aanzienlijke bezuinigingen op de Nederlandse inzet voor mensenrechten, democratie en internationale rechtsorde zullen een grote impact hebben op zowel mensenrechten als het maatschappelijk middenveld, zowel in Nederland als wereldwijd. PBI Nederland vormt samen met veel andere mensenrechtenorganisaties het BMO. Onze oproep aan Kamerleden tijdens het begrotingsdebat is helder: Zorg voor structurele financiering van mensenrechten en het behoud van maatschappelijke ruimte, en versterk de diplomatieke capaciteit om het mensenrechtenbeleid effectief uit te voeren.
Lees onze oproep hier:
Den Haag, 6 november 2024
Geacht Kamerlid,
In de week van 18 november gaat u in debat met de Minister van Buitenlandse Zaken over de begroting
voor 2025. Er wordt volgend jaar fors bezuinigd op de Nederlandse inzet op Mensenrechten, Democratie
en Internationale Rechtsorde. Wij, leden van het Breed Mensenrechten Overleg roepen u op tot het
waarborgen van adequate financiering en capaciteit voor mensenrechten als een van de pijlers van het
Nederlandse buitenlandbeleid.
Tot 2028 wordt met bijna 40% bezuinigd op de financiering van de bescherming en bevordering van
mensenrechten, waaronder het Mensenrechtenfonds. Dit begint in 2025 met een bezuiniging van bijna
een kwart van de middelen – een afname van 24% (-16.99 miljoen EUR) ten opzichte van 2024, en loopt
op tot een bezuiniging van 38.9% in 2028. Ook het budget voor de Matra- en Shiraka-programma’s ter
bevordering van democratisering, mensenrechten en de rechtsstaat in de ring rond Europa, wordt fors
teruggebracht. Tel hier de ODA-bezuinigingen bij op, waaronder strategische partnerschappen vallen
ter versterking van het maatschappelijk middenveld wereldwijd, en het wordt duidelijk dat het Kabinet
op de hele bandbreedte fors bezuinigt op financiering voor mensenrechten en maatschappelijke ruimte.
“Mensenrechten zijn vaak een spreekwoordelijke ‘kanarie’ in de kolenmijn voor stabiliteit en veiligheid.”
De achteruitgang van de democratie en de uitholling van internationale normen geven ruimte aan
autocratische en anti-liberale bewegingen, met toenemende conflicten en instabiliteit als gevolg.
Ondertussen staan groepen en individuen die opkomen voor mensenrechten en democratie wereldwijd
onder steeds grotere druk. CIVICUS rapporteert dat slechts 2,1% van de wereldbevolking leeft in landen
met een “open”, d.w.z. vrij en beschermde maatschappelijke ruimte. Daarentegen leeft 70% in landen
waar de maatschappelijke ruimte “onderdrukt” wordt (40%) of als “gesloten” wordt beschouwd (30%).
In die landen heerst angst en repressie, en worden pogingen om van vrijheden te genieten beantwoord
met straffeloos geweld, opsluiting of zelfs moord4. De groeiende repressie en schendingen van
mensenrechten hebben niet alleen grote gevolgen in deze landen zelf, maar bedreigen ook de
internationale rechtsorde en stabiliteit waarop de Nederlandse vrede en veiligheid gestoeld zijn.
Mensenrechtenverdedigers en hun organisaties zijn een onmisbare bondgenoot in het tegengaan van
de erosie van de rechtsstaat en democratie wereldwijd. Zij spreken overheden en het bedrijfsleven aan
op hun verplichting om mensenrechten te respecteren, te beschermen en te bevorderen. Zij maken
burgers bewust van hun rechten en leveren belangrijke ondersteuning, diensten en expertise voor de
realisatie daarvan. Het is van het grootste belang dat zij hun werk kunnen blijven doen.
Nederlandse financiële en diplomatieke steun aan mensenrechten is cruciaal en heeft bewezen impact.
Ambassades spelen een onmisbare rol in het ondersteunen van mensenrechtenverdedigers en het
beschermen van maatschappelijke ruimte. Zij doen dit bijvoorbeeld door rechtszaken en verkiezingen te
monitoren en de dialoog aan te gaan met gastlanden om mensenrechtenkwesties op te brengen.
Nederland draagt bij aan het in standhouden van democratische bewegingen, wat essentieel is wanneer
repressieve krachten plaatsmaken voor meer democratisch-gezinde machtshebbers. Zo ondersteunt de
Nederlandse ambassade in Georgië al jarenlang de LGBTI- en gendergelijkheid beweging, waar deze
steun essentieel is voor het voortbestaan van deze beweging. In Colombia droeg jarenlange steun aan
mensenrechten- en vredesactivisten bij aan een hoopgevend vredesproces, en in Guatemala hielp een
bezoek van de Mensenrechtenambassadeur bij een vreedzame machtsoverdracht na de verkiezingen in
2023. In Oeganda benadrukken mensenrechtenverdedigers hoe structureel overleg met de ambassade,
bezoeken aan gearresteerde mensenrechtenverdedigers en monitoring van rechtszaken hen belangrijke
bescherming biedt. Eveneens werd Venezolaanse activist en presidentskandidaat Edmundo González
Urrutia door Nederland toevlucht geboden. Zo kan diplomatieke inzet het verschil maken. De impact
van deze diplomatieke steun is groot, maar vergt structurele capaciteit en fondsen.
Alhoewel het kabinet stelt deze inzet op mensenrechten, democratie en internationale rechtsorde te
continueren, blijft deze ambitie zonder toereikende financiering en capaciteit een wassen neus.
Daarom doet het BMO twee concrete oproepen aan u:
1. Waarborg financiering voor mensenrechten en maatschappelijke ruimte.
In een periode waarin de urgentie van steun aan mensenrechten, democratie en de rechtsstaat alleen
maar toeneemt is het niet de tijd om te bezuinigen. Financiële instrumenten zoals het
Mensenrechtenfonds, de Matra- en Shiraka-fondsen en de strategische partnerschappen zijn onmisbaar
in landen waar kritische stemmen vaak geen toegang hebben tot andere middelen. Deze bezuinigingen
ondermijnen Nederlands’ geloofwaardigheid als voorvechter van mensenrechten en met Den Haag als
de zetel van internationaal recht. Bovenal heeft Nederland een grondwettelijke verplichting (artikel 90)
om de internationale rechtsorde te bevorderen.
2. Verzeker de diplomatieke capaciteit om het mensenrechtenbeleid effectief uit te voeren
Bovengenoemde financiële middelen kunnen alleen effectief zijn wanneer ambassades voldoende
capaciteit hebben voor structureel contact met het maatschappelijk middenveld en de monitoring van
mensenrechtenkwesties. De mensenrechteninzet op ambassades is nu al enorm afhankelijk van het
toewijding van de ambassadeur en de grootte van de ambassade. Daarnaast zijn posten al langer
onderhevig aan bezuinigingen en herplaatsingen, waardoor veel focal points voor mensenrechten zijn
verdwenen. Veranker in de begroting de capaciteit en menskracht op de ambassades voor het werk op
het gebied van mensenrechten, democratie en de internationale rechtsorde, conform het advies van de
AIV6.
We hopen dat u deze punten meeneemt in uw voorbereidingen voor het debat. Als er nog vragen zijn
gaan we hierover graag met u in gesprek.