Op 8 februari vond een webinar met de Guatemalteekse Maya Q’eqchi’ journalist Carlos Ernesto Choc plaats. Choc is al 17 jaar lang journalist, en heeft tijdens zijn carrière te maken gekregen met bedreigingen, lastering en ongegronde criminalisering. Toch hebben dit soort tegenslagen hem niet van zijn werk gehouden, en blijft hij zich inzetten voor het verspreiden van onafhankelijk nieuws. PBI voerde een social-media campagne om aandacht voor Choc’s criminalisering op te roepen, en om informatie over de webinar zo breed mogelijk te verspreiden. Ook sprak PBI zich tijdens de Human Rights Council op 20 september 2023 uit over o.a. de mensenrechten- en persvrijheidssituatie in Guatemala, waar journalisten zoals Choc vaak het doelwit zijn van criminalisering, geweld, bedreigingen en andere pogingen om hun journalistieke werk te blokkeren.
Tijdens de webinar sprak Choc over zijn werk, zijn ervaring met lastering en criminaliseringsprocessen, en de belangrijke rol van gemeenschapsmedia.
Choc woont in de buurt van het Izabal Meer, het grootste meer van Guatemala, welke een belangrijke rol speelt in het levensonderhoud van vissers en omwonenden. Toen enkele jaren geleden het Izabal Meer rood begon te kleuren, wekte dit grote vragen en zorgen op. Choc vertelde in de webinar dat nationale media kort verslag deed over het feit dat het meer rood kleurde, maar verder niet dieper inging op de mogelijke redenen daarachter. Choc besloot wel grondiger onderzoek te doen. Het resultaat was een jarenlange strijd tegen een criminaliseringsproces wat tegen hem en vele anderen liep.
Onderzoek en criminalisering
Choc begon in samenwerking met de Guatemalteekse onafhankelijke nieuwsorganisatie Prensa Comunitaria een onderzoek naar de vervuiling van het Izabal Meer. Hieruit bleek dat de vervuiling het gevolg was van de Fenix mijn, een nikkelmijn die al decennialang in de regio actief is. Choc beschrijft het onderzoek als veel werk met veel risico, maar ook zeer belangrijk werk. Tijdens dit vijf jaar durende onderzoek documenteerde Choc onder andere de vervuiling van het meer, de activiteiten van het mijnbouwbedrijf, maar ook de gevolgen van protesten tegen de nikkelmijn. Zo nam Choc bijvoorbeeld een foto van visser Carlos Maaz’s lichaam nadat hij bij een protest tegen de mijn door een politieagent doodgeschoten werd. Deze foto kreeg internationale bekendheid, maar resulteerde ook in een arrestatiebevel voor Choc.
Als gevolg van zijn onderzoek werd Carlos Ernesto Choc het slachtoffer van criminalisering, lastering, bedreigingen en intimidatie in een poging hem het zwijgen op te leggen. Choc was niet de enige die hiermee te maken kreeg; ook vissers, inheemse voorouderlijke autoriteiten en andere journalisten maakten dit soort moeilijkheden door. De criminalisering van journalisten zoals Choc is een symptoom van de gelimiteerde persvrijheid in Guatemala, maar dit soort criminalisering vindt ook in andere landen plaats. Choc vertelde tijdens de webinar over de organisatie Forbidden Stories, een organisatie van internationale journalisten welke zich inzet om het werk af te maken van journalisten wiens onderzoek wegens criminaliseringsprocessen, bedreigingen of zelfs moord niet voort kon worden gezet. Het Green Blood project focuste zich specifiek op journalisten wiens onderzoek betrekking had op schade aangericht door mijnbouwbedrijven, en heeft ook Carlos Choc geholpen zijn werk voort te kunnen zetten.
Het onderzoek toonde uiteindelijk niet alleen de schade aan mens en milieu die aangericht werd door de nikkelmijn, onderdeel van Solway Investment Group, maar toonde aan dat het bedrijf verantwoordelijk was voor corruptie en coöptatie. Choc beschrijft hoe het bedrijf niet alleen controle heeft in de regering en over overheidsfunctionarissen, maar ook over het gebied door middel van het inhuren van paramilitairen. De grote invloed van het mijnbouwbedrijf betekende dat het druk kon uitoefenen op zowel overheidsinstanties als de sociale kringen van diegenen die zich tegen de mijn uitspraken, wat leidde tot criminalisering en lastering.
Choc vertelt dat hij de sociale gevolgen van de criminalisering en lastering als zeer lastig ervoer. Het leidde voor hem tot verbroken banden binnen zijn sociale kringen en gemeenschap, en zelfs tot bedreigingen. Choc beschrijft dit als een proces van sociale ontbinding en ontbinding van familie, welke een direct gevolg is van de acties van het mijnbouwbedrijf. Door naasten van personen die zich publiekelijk tegen de mijn uitspreken werk bij de mijn aan te bieden, ontstaat er een grote verdeling binnen families en gemeenschappen.
Het belang van gemeenschapsmedia en persvrijheid
Op 31 januari werd Carlos Ernesto Choc, na een proces dat 7 jaar geduurd heeft, volledig vrijgesproken van alle beschuldigingen. Kort daarvoor, op 15 januari, werd de nieuwe president van Guatemala, Bernardo Arévalo, ingewijd. Choc geeft aan optimistisch te zijn over wat Arévalo’s presidentschap zou kunnen betekenen voor persvrijheid in Guatemala. Tijdens de webinar vertelde Choc dat hij sinds Arévalos inauguratie direct een andere houding tegenover journalisten merkte, en dat hij nu een meer verwelkomende houding tegenover journalisten ervaart, in plaats van de vijandige houding die voorheen de norm leek te zijn. Choc is van mening dat de regering een (metaforische) schuld heeft tegenover journalisten, en hij is hoopvol dat deze langzamerhand terugbetaald zal worden.
Choc benadrukte ook het belang van onafhankelijke gemeenschapsmedia om nieuws uit (inheemse) gemeenschappen te verspreiden. Gemeenschapsmedia, waarmee nieuws door leden van deze gemeenschappen bedoeld wordt, is volgens hem cruciaal in het verspreiden van bijvoorbeeld nieuws over mensenrechtenschendingen en de complexe situaties rondom landrechten. Gemeenschapsmedia brengt een nieuw perspectief, deels omdat journalisten vanuit een Mayaans wereldbeeld schrijven, maar ook omdat dit soort media breekt met de dominante vertelling en representatie van gemeenschappen die door traditionele, nationale media geschetst wordt.
Choc sluit de webinar af met de boodschap dat het belangrijk is om nieuwsverhalen zoals die over mijnvervuiling te blijven delen, en om het werk van onafhankelijke- en gemeenschapsmedia te delen, bijvoorbeeld via social media kanalen. Tot slot benadrukt Choc wat hij vaak zegt: “Ik ben een journalist en geen crimineel.”