Bescherming van vrouwelijke mensenrechtenverdedigers: Hoe kunnen diplomatieke missies ondersteunen?
Wereldwijd worden mensenrechtenverdedigers (MRV’s) geconfronteerd met sociale, politieke en economische beperkingen, geweld en andere vormen van tegenwerking. Ze worden lastiggevallen en aangevallen, niet gezien als legitieme gesprekspartners in besluitvormingsprocessen, structureel gemonitord en ondergefinancierd.
Vrouwelijke mensenrechtenverdedigers (VMRV’s) ervaren daarnaast extra uitdagingen die samenkomen met de hierboven genoemde algemene obstakels. In tegenstelling tot hun mannelijke collega’s zijn VMRV’s vaak ook de primaire zorgdragers voor hun gezin en (jonge) kinderen. Dit maakt hen minder onafhankelijk of mobiel wanneer veiligheid in het geding is. Bovendien zien veel VMRV’s – zowel vrijwilligers als professionals – hun activisme niet als een afgebakende opdracht die zij zomaar kunnen stopzetten. Voor (jonge) VMRV’s is hun activisme een levensmissie. Ze strijden voor wie ze zijn: non-conformistisch, soms non-cisgender, onafhankelijk en/of kritisch. Alleen al deze eigenschappen kunnen voor machthebbers een bedreiging vormen.
Ook de aard en hoeveelheid tegenwerking, bedreiging en intimidatie verschilt voor VMRV’s ten opzichte van mannelijke MRV’s. Rapporten en signalen van VMRV’s tonen een toename van seksuele (en online) intimidatie, restrictieve wetgeving en andere vormen van fysieke, mentale en economische aanvallen. In dat licht is ondersteuning en bescherming nodig die specifiek is afgestemd op hun situatie en gebaseerd is op een gender- en intersectioneel perspectief. Daarbij is het essentieel om de autonomie van VMRV’s en vrouwenrechtenorganisaties te respecteren, en oog te hebben voor de diversiteit onder vrouwen.
Feministische (grassroots) VMRV’s worden vaak automatisch gezien als tegenstanders (van conservatieve regimes of machtshebbers), omdat ze de status quo bevragen – bijvoorbeeld door te pleiten voor een eerlijke machtsverdeling of door mensenrechtenschendingen van (jonge) vrouwen aan de kaak te stellen. Conservatieve fundamentalisten en gewelddadige extremisten richten zich dan ook regelmatig bewust op VMRV’s als onderdeel van hun politieke agenda’s. Zulke aanvallen vormen vaak vroegtijdige signalen van bredere mensenrechtenschendingen.
Inheemse VMRV’s ondervinden extra uitdagingen omdat hun cultuur, religie en grondgebied niet worden erkend of beschermd. Ze hebben vaak beperkte toegang tot het publieke domein. Wanneer zij mensenrechtenschendingen van overheden of de private sector aan de orde stellen, worden ze regelmatig gecriminaliseerd.
De probleem- en behoefteanalyse in dit document is tot stand gekomen tijdens een (online) dialoogbijeenkomst en aanvullende consultaties met VMRV’s uit Afghanistan, Burundi, Uganda, Guatemala, Libië en Kenia, samen met hoofden van diverse Nederlandse missies. Deze bijeenkomsten zijn gefaciliteerd door WOMEN Dutch Gender Platform, Peace Brigades International en Cordaid. VMRV’s en andere experts deelden aanbevelingen met diplomatieke missies om beter aan te sluiten bij de behoeften van vrouwelijke verdedigers. Zij benadrukten het belang van inzicht in de specifieke context waarin VMRV’s opereren, terwijl tegelijkertijd erkend wordt dat veel obstakels en uitdagingen wereldwijd vergelijkbaar zijn.
PBI, WO+MEN en Cordaid (2021) Protection of Women Human Rights Defenders Review of the recommendations for protection of women human rights defenders: key findings and recommendations
PBI, WO+MEN en Cordaid (2024)Review of the recommendations for protection of women human rights defenders: Key findings and recommendations